روش تحقیق(تدوین یک پژوهش به شیوه علمی)

برای تحقیق علمی به عنوان یک فرآیندی که درنهایت به نظر یه پردازی واطلاع رسانی ختم می شود ، تعاریف مختلفی مطرح شده است . تحقیق عبارت است از؛
بررسی نظام یافته ،کنترل شده ، تجربی یا انتقادی در مورد پدیده است که روابط احتمالی بین این پدیده ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می شود.
در واقع تحقیق عبارت است ازمجموعه فعالیت های منطقی،منظم ، منسجم و هدفمند که درپی دستیابی به یک یا ترکیبی ازخواسته ها به صورت فردی یا گروهی صورت می گیرد.
درطی فرآیند تحقیق با بکارگیری ابزار جمع آوری داده ها(پرسشنامه ، مصاحبه ، مشاهده و بررسی اسناد و مدارک) داده ها را به صورت عینی و معتبر جمع آوری کرده ، سپس داده ها مورد مشاهده،بررسی و استخراج قرار می گیرند و با استفاده از تجزیه و تحلیل توصیفی و استنباطی به طور کمی و غیر کمی سعی می شود که ادعاها وحدس های علمی اولیه(فرضیه ها) آزمون شده و در نهایت فرضیه ها رد یا قبول می شوند و نتیجه گیری نهایی صورت می گیرد.
طبقه بندی انواع تحقیق بر اساس هدف:
تحقیقات را براساس معیارهای مختلف می توان دسته بندی کرد.درواقع این معیارها شرایطی را ایجاد می کند که بتوان براساس آن تحقیقات را طبقه بندی نمود.به طور کلی مفیدترین طرح طبقه بندی انواع تحقیق حالتی است که درآن دسته بندیها به حداقل و تفاوت ها به حداکثر می رسد.
گفته شد که هرپژوهش یک فعالیت نظامند است ،که طی آن؛
دانش گسترش می یابد ، وضعیتی توصیف و بیان می شود ،
ویا درنهایت برای مساله یا مشکلی خاص راه حل ارائه می گردد.
بنابراین برپایه ماهیت مسائل مطرح شده و هدف پژوهشگر از تحقیق،تحقیقات را طبقه بندی می کنیم.
دراین نوع طبقه بندی روی دو نکته تاکید می شود.
الف) میزان کاربرد مستقیم یافته ها
ب) درجه تعمیم پذیری آنها به شرایط مشابه دیگر
انواع تحقیق بر مبنای هدف :
1- تحقیقات بنیادی(Fundamental/Basic pure Research )
تحقیقی است که اهداف مشخص تجاری ندارد و درآن سعی می شود دانش و نظریه ها به طورعام و خاص توسعه و گسترش یابد و کاربرد عملی دستاوردهای تحقیق مورد توجه نمی باشد.
مثال ) توسعه نظریه پردازیهای کلی دررابطه با شخصیت شناسی افراد و بررسی عوامل انگیزشی موثر در رفتار کارکنان .
2-تحقیقات کاربردی(Applied Research )
هدف از تحقیقات کاربردی بدست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری است که بوسیله آن نیازها ی مشخص و شناخته شده برطرف شود. دراین نوع تحقیقات هدف،کشف دانش جدیدی است که کاربرد مشخصی را دررابطه با فرآیندی درواقعیت دنبال می کند. به عبارت دقیق تر ، تحقیقات کاربردی تلاشی برای پاسخ دادن به یک معضل و مشکل عملی می باشد که دردنیای واقعی وجود دارد.
مثال) بررسی فراگیر نبودن روحیه کارگروهی بین کارگران صنعت خودروسازی و ارائه راهکارهایی برای فراگیر کردن آن دربین کارگران .

ارتباط متقابل پژوهشهای بنیادی و کاربردی:
همان طورکه بیان شد، تحقیقات بنیادی مانند تحقیقات کاربردی بدنبال حل یک مسئله یا مشکل
واقعی نمی باشند . بلکه بیشتر در پی گسترش و توسعه بنیادهای نظری و مفهومی علم درشاخه های مختلف آن می باشند .
با توجه به اینکه هر پژوهش کاربردی درچارچوب یک نظریه علمی صورت می گیرد ودراقع برارکان مفاهیم ، اصول و قوانین علمی استوار است.
لذا برای پژوهش کاربردی به تحقیقات بنیادی نیاز داریم یعنی درواقع هر پژوهشی بنیادی زیر بنایی برای تحقیقات کاربردی می باشد.
3- تحقیق وتوسعه (R&D) &Development Research
عبارتند از شناسایی نیاز یا استعداد پیدایش اندیشه ها، آفرینش طراحی ،تولید ،معرفی و
انتشار یک محصول و فرایند یا نظام فن آوری جدید .
هدف اصلی سازمانهای R&D؛نظریه پردازی یا آزمون نظریه نمی باشد،بلکه توسعه محصولات یا فرآیندهای جدید است.فعالیت های R&D درجهت توسعه محصولات خاص معمولا”برحسب اهداف ،کارکنان و زمان تکمیل بسیار وسیع هستند این فرآیند تامین نیازهای خاص طبق مشخصات ، جزئیاتی را شامل می شوند.
محصولات بعد از تکمیل در شرایط واقعی امتحان می شوند وبرای رسیدن به سطح خاصی از اثر بخشی ، اصلاحات لازم برروی آنها اعمال می گردد اجرای فرآیند R&D بسیار پرهزینه است ، اما علی رغم پرهزینه بودنش در آینده رشد و توسعه را به همراه خواهد داشت .

مراحل انجام تحقیق:

مقدمه

بیان مسئله

تاریخچه(پیشینه تحقیق)

اهمیت و ضرورت تحقیق

اهداف تحقیق

چارچوب نظری تحقیق

فرضیه های تحقیق

روش تحقیق

مدل مفهومی

قلمرو مکانی

قلمرو زمانی

روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه

ابزار گردآوری داده ها

روش تجزیه و تحلیل

 محدودیتهای تحقیق

نوآوری تحقیق

شرح واژگان به کاررفته در تحقیق .

در تحقیق باید موارد ذیل را درنظر داشت:

– آیا   موضوع ارزش تحقیق را دارد یا خیر؟

– آیا محقق توانایی انجام آن را دارد؟

بنابراین موضوع تحقیق ویژگی های زیر را داشته باشد؛

مورد علاقه محقق باشد،

نیاز جامعه را درنظر داشته باشد،

حتی المقدور به زمینه کاری او وابسته باشد.

ملاک های انتخاب مسایل تحقیقی :

1-خودداری از دوباره کاری درتحقیقات و وفاداری نسبت به تحقیقات انجام شده قبلی،

2-درجه اهمیت مسئله تحقیق و ارزش ادامه آن ،

3-علاقه مندی،کنجکاوی و کشش علمی برای دریافت واقعیات ،

4-آموزش شرایط ،کیفیات فردی و شخصی محقق،

5-فراهم بودن اطلاعات و علمی بودن روش تحقیق،

6-وجود وسایل و امکانات مورد نیاز تحقیق و مناسب بودن شرایط کار،

7-امکان همکاری در انجام تحقیق بین واحدها،

8-مخارج تحقیق و استفاده احتمالی درآن ،

9-مشکلات ،موانع ،رویدادها و خسارات احتمالی،

10-زمان لازم برای تحقیق،

بررسی مراحل تحقیق

1- مقدمه :

معمولا”درمقدمه پژوهشگرسعی می کند باآوردن مطالبی برای خواننده ذهنیت مورد نظر خود را با مبانی و کلیات موضوع تحقیق مورد نظر خود آشنا کند. واو رابرای فهم بهتر موارد دیگری که درهمین فصل می آید آماده سازد .مقدمه نباید بیش از حدطولانی ودربرگیرنده مطلالب حاشیه ای وغیر مرتبط باشد ویا اینکه مطالبی راکه دربخش های دیگر این فصل آورده را مطرح نماید.

2-بیان مساله (پرسش آغازین تحقیق ) :

هر پژوهشی درواقع با قصد پاسخگویی وراه حل یابی برای یک مساله اصلی که درقالب یک پرسش ظهور کرده است آغاز می شود. هرپژوهشی برای اینکه انسجام ، هدفمندی و کاربردی بودن خودرا حفظ کند ، باید حول یک مسئله اصلی

سازماندهی شود. حوزه مساله در برگیرنده مسائل حاشیه ای و پیرامونی است که حول  مسئله اصلی عنوان می شود.

بیان موضوع تحقیق به زبان علمی در واقع همان مطرح کردن مسئله تحقیق در یک قالب روشن و دقیق براساس ضوابط علمی است.

  به طورکلی منظورازبیان مساله ؛

طرح مسائل اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی و ..به زبان علمی می باشد . این امر شامل محدود کردن مساله ،اثبات ضرورت مساله و لزوم انجام بررسی تجربی در مورد آن می باشد.پژوهشگر باید بتواند مساله رابه گونه ای بیان کند که اهمیت آن را به اثبات برساند و شواهدی دال بروجود مساله عرضه کند.   مجموعه صفاتی را که بایستی دریک پرسش آغازین خوب جمع آوری نمود را

 می توان درچند کلمه خلاصه کرد. یک پرسش آغازین خوب بایدعلمی باشد یعنی اینکه بتوان برمبنای آن کارکردو پاسخهایی را برای آن ارائه نمود.

3- تاریخچه؛ یا سابقه (پیشینه )تحقیق:

برای طرح و تهیه طرح تحقیق پژوهشگر نیاز دارد با مراجعه به مدارک و اسناد پیرامون موضوع و مساله ای

که برای تحقیق انتخاب کرده است آگاهی خود را گسترش داده تا بتواند درپرتوی اطلاعات بدست آمده مساله تحقیق متغیر ها را مجددا” تعریف و تحلیل نماید و کرانه های آنها را مشخص نماید.

تاریخچه به 2 گونه است : – داخلی-خارجی

هم چنین تاریخچه به محقق کمک می کند تا تحقیقات خود را درراستای مجموعه پژوهشهای هم خانواده قرار دهد و آنرا با دستاوردهای تحقیقاتی دیگران هماهنگ نماید.

هدف از گنجاندن پیشینه تحقیق:

1- اولین هدف برقراری ارتباط منطقی میان اطلاعات پژوهش های قبلی با مساله تحقیق ،

2-آشنایی با چارچوب نظری و یا تجربی مساله تحقیق ،

3-آشنایی با روشهای تحقیق مورد استفاده درپژوهشهای گذشته،

برای رسیدن به این اهداف بایستی موارد زیر را درنظرداشت:

1-انتخاب منابع اطلاعاتی مرتبط بامساله تحقیق

2-ارائه مطالب از کلی به جزئی

3-اجتناب ازبیان مطالب بطور مجرد و بدون رابطه با یکدیگر

4-تنظیم مطالب بطور سازماندهی شده همراه با روندهای منطقی

5-ارائه نتایج مطالعات قبلی و نقد و بررسی آنها.

4- اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق از نظر تئوری :

پژوهشگردرابتدا باید معین نماید که این تحقیق درچه زمینه ای از اهمیت بیشتری برخورداراست . بحث درمورد اهمیت موضوع از نظر تئوری اغلب اوقات بصورت استدلالی می باشد ودرسایه بررسی ادبیات موضوع پدیدار می گردد پژوهشگر باید بتواند با توجه به دانش کلاسیک و ادبیات موضوع اهمیت تحقیق خود را به اثبات برساند وبرای این کار باید نشان دهد که تحقیق مزبور از دیدگاهی جدید و خلاقانه به مسائل نگاه می کند. اهمیت تحقیق از نظر مدیران اجرایی و ضرروت های سازمانی به این صورت است که می توان از طریق ارائه خلاصه ای از نوشته های صاحب نظران و خبرگان آگاه که موضوع را مهم دانسته و خواستار تحقیق برروی این مساله هستند اهمیت تحقیق رابه اثبات رسانید ویا درباره آن استدلال نمود. ارائه آمار و ارقام و تاکیدی که بوسیله متخصصان وصاحب نظران صورت می گیرد،بیان کننده این است که تحقیق مورد نظر از اهیمت خاصی برخوردارمی باشد.

5- اهداف تحقیق:

هر پژوهشی برای دستیابی به هدف و منظور خاصی صورت می گیرد. این هدف درواقع خودرا در قالب پرسش آغازین نمودار می سازد واز طریق بیان آن آشکار می شود.

اهداف تحقیق به 2 صورت کلی و جزئی (ویژه)تقسیم می شوند:

هدف کلی:

 هدف کلی مستقیما” ازمساله پژوهش مشتق می شود درواقع یکی از اهداف کلی خود موضوع پژوهش است که نشان می دهد پژوهش چه چیزی را دنبال می کند ویا قصد تعیین آن را دارد.

هدف جزئی:

اهداف ویژه تحقیق که از مساله پژوهش و اهداف کلی نشات می گیرد. ومی توان آنها را خرده پژوهش نیزنامید. محقق با بیان اهداف دقیقا” بیان می کند که دراین تحقیق بدنبال چه چیزی می باشد واز آنجایی که تمامی مراحل تحقیق بایستی به صورت مجزا و مشخص وبا کلمات دقیق نوشته شود،می توان عنوان نمود که اهداف ویژه پژوهش راهنمایی برای تهیه و تدوین ابزار گردآوری اطلاعات می باشد این ابزار باید به نحوی عنوان شود که برعلمی بودن نتایج پژوهش تاکید داشته باشد.

    6- چارچوب نظری :

چارچوب نظری الگویی است که پژوهشگر براساس آن درباره روابط عواملی که درایجاد مساله مهم تشخیص داده شده اند نظریه پردازی می کند این نظریات می توانند بطوری منطقی از نتایج تحقیقات قبلی پیرامون مساله نشات گیرند بطورکلی چارچوب نظری یک شبکه منطقی توسعه یافته توصیف شده و کامل بین متغیرهایی است که از طریق فرآیند جمع آوری داده ها مشخص شده اند .

 

ویژگیهای چارچوب نظری :

1- متغیرهای مورد بحث مربوط به تحقیق باید به درستی شناسایی و نامگذاری شوند .

2- درهر تحقیق باید چگونگی ارتباط بین 2 متغیر وابسته و مستقل بیان شود.

3- اگر بتوان ماهیت و جهت روابط را براساس یافته های حاصل از تحقیقات قبلی بصورت نظری بیان کرد دراین صورت باید درمباحث عنوان شده نشانه هایی دال بر مثبت یا منفی بودن این روابط آورده شود .

4- با استفاده از یافته های قبلی تحقیق به روشنی به این عنوان پاسخ داده شود که چرا ما به دنبال وجود این روابط هستیم .

5- مدل مفهومی یا نمودار شما تیک  چارچوب نظری باید ارائه شود تاخواننده بتواند روابط نظری را به خوبی مشخص نماید.

انتخاب چارچوب نظری باید با آگاهی تمام باشد زیرا تنها دراین صورت است که محقق آمادگی گسستن از سوابق ذهنی و پیش داوری ها و توهمات را پیدا نماید.

7- فرضیه های تحقیق:

فرضیه در واقع حدس و گمانی است که درمورد روابط اجتماعی بین دو یا چند متغیر می باشد لذا  دردرجه اول فرضیه بیانی است مبتنی براحتمال نه یقین ؛

 دوم اینکه فرضیه ها به شکل تفسیری یا اخباری می باشد. بعبارت دیگر فرضیه را می توان درحکم پاسخ محقق به سوال مربوط به مساله علمی عنوان نمود.

نقش فرضیه ها در پژوهش:

1- فرضیه برای پدیده ها تبیین آزمایشی پدیدار می نماید و موجب افزایش معرفت علمی می شود.

2- فرضیه جمله ای است که بصورت ربطی بیان می شود و به توصیف رابطه بین متغیر ها می پردازدویا به عبارتی نشانگر حدس پژوهشگردر مورد رابطه بین متغیرهای یک پدیده می باشد.

3-فرضیه مجموع فعالیتهای اجرایی یک پژوهش را تعیین می کند و معرف یک هدف خاص است و به همین دلیل فرضیه ماهیت داده های مورد نیاز را برای آزمون گزاره ربطی مشخص می کند.

4- فرضیه چارچوبی رابرای گزارش نتایج پژوهش فراهم می کند.

طبقه بندی انواع فرضیه ها :

فرضیه را اززوایای مختلف وبا معیارهای مختلف می توان طبقه بندی کرد که این طبقه بندی ها برای درک بهتر انجام می شود.

1-فرضیه تحقیقی  :

بیانی است که به توصیف رابطه بین  متغیرها می پردازد عبارت دیگر این فرضیه انتظارات پژوهشگر را دررابطه بین متغیرها نشان می دهد .

1-1)فرضیه جهت دار: به فرضیه ای گفته می شود که درآن جهت ارتباط یا تاثیر متغیر مستقل برمتغیر وابسته مشخص و معین است از این فرضیه زمانی استفاده می شود که در پژوهشگر دلایل مشخصی را برای پیش بینی رابطه ای معینی را داشته باشد.

مثال:  1- بهبود کیفیت کالا تاثیر مثبتی برافزایش خرید مشتریان دارد.

        2- نحوه آموزش مدیران برمیزان یادگیری دانشجویان تاثیر مستقیم دارد.   

 2-1)فرضیه بدون جهت:  فرضیه ای که درآن جهت اختلاف و روابط مشخص نیست .

مثال:  1- رضایت مشتری بروفاداری آنها تاثیر دارد.

        2- کیفیت خدمات بانک صادرات دررضایت مندی مشتریان نقش دارد .

2-فرضیه محتوایی  :

فرضیه ها را از نظر محتوایی به 2 دسته تقسیم می کنیم. فرضیه توصیفی وفرضیه علی . به فرضیه هایی که

که به وجود پدیده ها و روابط بین آنها دلالت دارد فرضیه توصیفی گویند.

مثال : درهراداره چند بخش است خداوند برنظام جهان حاکم است. این فرضیه به وجود پدیده ها دلالت دارد.

مثال : کارکنان دربخش های مختلف سازمان با هم همکاری می کنند. این فرضیه به وجود روابط بین پدیده ها دلالت دارد.

به فرضیه هایی که درصدد بیان علت وجودی و تکوینی پدیده ها و روابط پدیده ها برمی آید فرضیه های علی گویند.

مثال: سازمانی که بصورت تیمی کار می کنند بهره وری بیشتری دارد.

3-فرضیه های مقایسه ای :

پژوهشگر به دنبال بررسی و مقایسه تفاوت تاثیر دو یا چند متغیر بریک یا چند متغیر دیگر می باشد .

مثال: تبلیغات بانک تجارت اثر بیشتری برجذب مشتری نسبت به بانک ملی دارد.

4-فرضیه همبستگی :

دراین نوع فرضیه پژوهشگر درپی آن است که میزان رابطه و جهت همبستگی بین 2 یا چند متغیر را مورد بررسی قرار دهد.

 مثال:بین ساختار سازمانی و مدیران بهره وری کارکنان رابطه وجوددارد.

5-فرضیه علی :

 این نوع فرضیه برای کشف و تعیین رابطه علت ومعلولی بین 2 یا چند متغیر به کار می رود.

مثال : تمرکز بیش از حد درتصمیم گیری موجب کاهش رضایت شغلی کارکنان می شود.

6-فرضیه های تک متغیره، و چند متغیره:

زمانی که دریک فرضیه با یک متغیر واحد سروکار داشته باشیم چنین فرضیه ای را فرضیه تک متغیره گوئیم.و زمانی که دریک فرضیه یا 2 یا چند متغیر سروکار داشته باشیم آنرا فرضیه چند متغیره گوئیم.

 مثال:

– کارکنان بانک تجارت عملکرد خوبی دارند.(فرضیه تک متغیره ).

 – بین میزان ارضاء نیازهای اساسی کارکنان بانک تجارت و عملکرد آنها ارتباط وجود دارد( فرضیه دو متغیره )

7-فرضیه های همبستگی و تجربی:

در صورتی که محقق هیچ کنترلی بر روی متغیر های تحقیق نداشته باشد ، آن فرضیه از نوع همبستگی است.

مثال :

بین ارضای نیازهای اساسی کارکنان سازمان الف و عملکرد آنها ارتباط وجود دارد،ممکن است تمامی کارکنان سازمان الف را مورد پرسش قراردهیم بطوریکه از یک طرف میزان نیاز اساسی ارضا شده واز طرف دیگر میزان عملکرد هر شخصی را مورد سنجش قرار دهیم دراین فرضیه دراندازه گیری این 2 متغیر هیچ کنترلی نداریم این گونه فرضیه را فرضیه 2 متغیره از نوع همبستگی گویند.

هر فرضیه ای که پژوهشگر بتواند متغیر را دستکاری کند فرضیه تجربی گویند.

مثال: افزایش حقوق کارکنان منجر به افزایش رضایت شغلی آنها می شود.

ویژگیهای یک فرضیه :

1-   فرضیه باید آزمون پذیر باشد .

2-   فرضیه باید با سایر فرضیه های موجود در زمینه های موجود در زمینه های کلی مسئله پژوهش هماهنگ باشد.

3-   فرضیه باید به مسائل خاصی که عنوان شده ،جواب دهد نه مسائل دیگر.

4-   فرضیه باید بادید صرفه جویی اقتصادی تدوین گردد.

5-   فرضیه باید سادگی منطقی داشته باشد یعنی علی رغم جامع بودن ، ساده مطرح شود.

6-   فرضیه باید نتایج زیادی دربرداشته و چشم انداز وقلمرو کلی داشته باشد.

شیوه های فرضیه سازی:

الف- روش توجیهی : منظور از روش توجیهی بیان جنبه های ذهنی و تصوری پژوهشگر از پدیده مورد نظر بوده که چارچوب نظری الهام گرفته است.

ب- روش میانبر (خارج کردن): منظور از این روش این است که سئوالات و پرسش های مربوط به مسائل علمی ازحالت استفهام باشند.

8- روش تحقیق یا متدلوژی  ( روش شناسی)Methodology:

دست یابی به هدفهای علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگرزمانی که با روش شناسی درست صورت گیرد. بعبارتی تحقیق از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع تحقیق .

 روش های تحقیق بعنوان هدایتگر جستجوهای علمی درجهت دستیابی به حقیقت به شکلهای مختلف دسته بندی می شوند مانند ؛

الف ) اهداف تحقیق          ب) نحوه گردآوری داده ها

هرکدام از این دسته بندی ها دربرگیرنده روشهای مختلفی است که کاربردها ومزایا و معایب خاص خود را دارد پژوهشگر باید توجه داشته باشد اعتباردستاوردهای تحقیق به شدت تحت تاثیر اعتبارروشی است که برای خود برگزیده است.

انواع تحقیق براساس روش:

روش تاریخی (Historical):

تحقیق تاریخی شامل مطالعه درک و شرح رویدادهای گذشته است . هدف از مطالعه تاریخی ،رسیدن به نتایجی مربوط به علل ،تاثیرات یا روند رویدادهای گذشته است که ممکن است به روشن کردن رویدادهای کنونی و پیش بینی وقایع آینده کمک نماید. درحالی که غالبا” مطالعات تاریخی کمتر از انوع دیگر انجام می شوند.

 بعضی مسایل و موضوعات خاص را به شکل تجربه گذشته بهتر می توان فهمید(مانند خط مشی های استخدامی).

مراحل اجرای یک مطالعه تاریخی معمولا” مانند سایر انواع تحقیق است .

 یک مطالعه تاریخی همانند یک مطالعه تجربی باید مبتنی بریک فرضیه باشند ،درغیر این صورت تحقیق به یک جستجوی بی هدف تبدیل می شود.محققین تاریخی درجمع آوری اطلاعات از افراد و ابزارها کمک نمی گیرند ،آنها باید در جستجوی اطلاعات موجود باشند.

 

روش توصیفی – کیفی (Descriptive):

هدف برخی از تحقیقات  ، توصیف جزء به جزء یک موقعیت یا یک رشته شرایط است هدف از این گونه تحقیق،

پاسخگویی به پرسشهایی مانند ((چقدر؟))،((چه کسی ؟))و ((چه اتفاقی دارد می افتد؟)) است . (( تحقیق توصیفی ، آنچه را که هست توصیف و تفسیر می کند وبه شرایط یا روابط موجود ، عقاید متداول ، فرآیندهای جاری ، آثار مشهود یا روندهای درحال گسترش توجه دارد. تمرکز آن دردرجه اول به زمان حال است ، هرچند غالبا” رویدادها و آثار گذشته را نیز که به شرایط موجود مربوط می شوند. مورد بررسی قرارمی دهد تحقیق توصیفی شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سئوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مطالعه می شود. یک مطالعه توصیفی چگونگی وضع موجود را تعیین و گزارش می کند. یک نمونه متعارف تحقیق توصیفی شامل ارزیابی نگرش ها یا عقاید نسبت به افراد سازمان ها ، رویدادها یا رویه ها می گردد. نظر سنجی های سیاسی پیش از انتخابات و تحقیقات بازار، نمونه هایی از این نوع تحقیق توصیفی اند . اطلاعات توصیفی معمولا” از طریق پرسشنامه ،مصاحبه یا مشاهده جمع  آوری می شوند.

به هرحال این نوع تحقیق ، چیزی بسیار بیشتر از تهیه سئوالات و ارایه پاسخ هااست . از آن جایی که معمولا” سئوالاتی مطرح می شود که قبلا” پرسیده نشده است ، باید وسایل یا ابزارهایی برای این مطالعات خاص به وجود آید ایجاد وسیله و ابزار، نیازبه زمان و مهارت دارد ویک امر اتفاقی یا عادی نیست . مساله عمده ای که تحقیق توصیفی را پیچیده تر می کند، پاسخ ندادن یا برگشت ندادن پرسشنامه ها ویا شرکت نکردن درمصاحبه های برنامه ریزی شده است اگر نرخ پاسخ دهی پایین باشد ، نمی توان به نتایج معتبر رسید.

 

 

روش پیمایشی (survey):

روشی درتحقیق است که فراتر از یک فن خاص درگردآوری اطلاعات است و هدف آن اکتشافی ، توصیفی و یا تبینی است هر چند عمدتا” در آن از پرسشنامه استفاده می شود اما ابزار دیگری از قبیل مصاحبه ساختمند ، مشاهده ، تحلیل محتوا هم به کار می رود. مشخصه روش پیمایش ، مجموعه ساختمند یا منظمی از داده هاست که آن را ((ماتریس صفت ویژگی )) می گویند هر مورد از آن برحسب متغیر گردآوری می شود ویا کنار هم گذاشتن این اطلاعات به مجموعه ساختمندی از داده ها می رسیم . یا این همه تاجایی که بتوانیم ویژگی هر مورد را برحسب متغیر به دست آوریم لزومی ندارد که گردآوری داده ها خیلی ساختمند باشد ، از آنجا که پرسشنامه ساده ترین راه تهیه ماتریس داده های ساختمند است ،لذا رایج ترین ابزار مورد استفاده در تحقیق پیمایشی است ، اما ضرورتا” پیوند بین تحقیق پیمایشی و پرسشنامه وجود ندارد.

تحقیق میدانی (Research      Field) :

ارایه یک تعریف خاص از تحقیق میدانی ،امر مشکلی است چرا که تحقیق میدانی بیشتر یک جهت گیری نسبت به امر تحقیق است تا یک سری روشها و تکنیکهای ثابت کاربردی روش میدانی بیتشر شبیه چتری است که دربرگیرنده فعالیتهای هر روش ممکن برای دستیابی به دانسته های مورد نظرو فرآیندهای تحلیل درباره اطلاعات است بطور کلی می توان گفت مطالعات میدانی بررسیهای علمی غیرآزمایشی هستند که هدفشان کشف روابط و چگونگی تعامل بین متغیرهای ساختار واقعی در شرایط مورد بررسی است . هر مطالعه علمی بزرگ یا کوچکی که روابط را به طور نظام یافته دنیال کند ،فرضیه ها را بیازماید ، غیر آزمایشی باشد و درشرایط واقعی مانند جوامع محلی ، مدارس ، کارخانه ها ، سازمانها و موسسات اجرا گردد مطالعه میدانی تلقی می شود ،پژوهشگر درمطالعه میدانی ابتدا موقعیت اجتماعی یا موسسه ای را درنطر می گیرد و سپس روابط بین نگرشها ، ارزشها ، ادراکات و رفتارهای افراد و گروههای موجود د رموقعیت را مطالعه می کند، او به طور معمول هیچ موقعیت مستقلی را دستکاری نمی کند.

 

9- قلمرومکانی تحقیق :

تمامی تحقیقات اجتماعی عناصری از گذشته را مورد توجه قرار می دهند حتی اگر موضوع د رزمان حال در جریان باشد آنچه امروز مطالعه می کنیم چیزی نیست که امروز رخ داده است پس لزوما” لازم است اطلاعاتی در مورد گذشته و زمینه محیط مورد تحقیق (گروه ،سازمان ،محله) بدست آورد به همین جهت باید ازهنجارهای اجتماعی و تعبیردرست از آن پیروی کند شناخت مکانی پژوهش به 2 شکل صورت می گیرد.

1- آگاهی پیشین     2- آگاهی پسین

آگاهی پیشین:

یعنی خواننده بایستی با مکانی که درآن تحقیق صورت گرفته آشنایی داشته باشد و همین شناخت می تواند موجبات تقویت و تضعیف و یاعدم باور نسبت به دستاوردهای تحقیق را ایجاد کند.

آگاهی پسین :

با ایجاد شناخت در خواننده نسبت به مکانی که تحقیق درآن انجام می شود این شرایط را فراهم می آورد تا بتواند روشهای انجام کارآزمودنی ها ونتایج و تعمیم ها مورد توجه قرار دهد وازاین طریق آگاهی بیشتری نسبت به تحقیق پیدا کند.

 10- قلمرو زمانی تحقیق:

در قلمرو زمانی پژوهشگر توضیح می دهد که این تحقیق درچه فاصله زمانی رخ می دهد شرح این مساله از آن جهت ضروری است که بررسی کننده نتایج تحقیق با توجه به این دوره زمانی درمورد به کارگیری دستاوردهای تحقیق می تواند تصمیم گیری کند. ضرورت بیان قلمروزمانی بیشتر به این جهت است که خواننده درنهایت با توجه به مقطع زمانی که تحقیق انجام شده است می تواند دررابطه با تحلیل ها و استنتاج هایی که پیرامون فرضیه صورت گرفته است برداشتهای بهتر پیدا کند ودر واقع نقش حوادث ، اتفاقات ، روندهای اقتصادی ، شرایط سیاسی و اجتماعی را درنتایج تحقیق بازشناسی می کند.

11-  روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه:

انجام هر تحقیق علمی مستلزم صرف هزینه وزمان است به همین دلیل امکان بررسی کامل جمعیت وجود ندارد لذا پژوهشگران با توجه به این چنین واقعیتی درصددبرمی آید که از طریق نمونه گیری اطلاعات  احتمالی را با استفاده از تحلیل داده های بدست آمده پیرامون نمونه درنهایت از طریق تعمیم این اطلاعات را به جامعه اصلی منتسب نمایند.

12– نوآوری تحقیق:

همیشه یک پژوهشگر به دنبال یک موضوع نوو جدید بوده ودر واقع نشانگر خلاقیت باشد.

13- ابزار گردآوری اطلاعات:

برای گردآوری داده ها ، ابزارهای متفاوتی مانند، پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و روش کتابه خانه ای وجود دارد. هر یک از این ابزارها معایب و مزایایی خواهند داشت که هنگام استفاده از آنها باید مورد توجه قرار گیرد تا اعتبار پژوهش دچار خدشه نشود واز طرفی نقاط قوت ابزار تقویت گردد. هر پژوهشگر باید با توجه به ماهیت مسدله و فرضیه های طراحی شده یک یا چند ابزار را مورد استفاده قراردهد وسپس ازکسب شرایط لازم درمورد اعتبار این ابزارها درجهت جمع آوری داده های خود بهره گیرد، تا درنهایت از طریق پردازش و تحلیل این داده ها بتواند درمورد فرضیات خود قضاوت نماید تمام هدف پژوهشگر این است که بتواند پژوهش خود را قبول کند.

   14- روش تجزیه و تحلیل داده ها :

 برای تجزیه و تحلیل داده ها می توان از نرم افزارهای آماری استفاده نمو د .

     15- محدودیتهای تحقیق:

محدودیت مکانی : هر تحقیقی دریک محدوده مکانی مشخص انجام می شود.

محدودیت زمانی :  هر محقق همواره دریک بعد زمانی تحقیق را انجام می دهد .

سایر محدودیتهای احتمالی در هرپژوهش :

کمبود منابع مالی ،

کمبود منابع علمی ،

 عدم همکاری مسئولین درجامعه آماری با پژوهشگر ،

نبود سوابق تحقیقاتی پیرامون موضوع ،

گرفتاری شخصی پژوهشگر،

 کمبود زمانی که محقق دارد ،

روشهای جمع آوری داده ها

داده ها را با چهارروش کلی که هریک انواع وویژگیهای خاصی دارند می توان از جامعه یا نمونه آماری استخراج کرد.این ابزارها عبارتند از :

1-پرسشنامه (Questionnaire)

پرسشنامه عبارت از مجموعه ای ا زپرسشها است که بصورت باز یا بسته (دارای مقیاس)طراحی شده اند تا وضعیت نگرش افراد نسبت به یک واقعیت از طریق آن ارزیابی شود؛تکمیل آن می تواند به طریق مراجعه شخصی ،پستی ویا تلفنی صورت پذیرد کاربرد پرسشنامه معمولا”در مطالعات پیمایشی غیرحضوری است . یک پرسشنامه را نباید همچون فهرستی ازپرسشها درنظرگرفت وباید درطراحی یک پرسشنامه به چهار جنبه توجه کرد:

 الف)گزینش محتوای سئوالها

هر پرسشنامه می تواند دربرگیرنده سئوالات متعدد و متنوعی باشد . بسیاری از این سئوالها ممکن است ارتباط چندانی با فرضیه های تحقیق نداشته باشند.

روشهایی برای پی بردن به اینکه چه پرسشهایی باید مطرح شود وجود دارد مانند:

·        برداشت درست از مساله تحقیق مشخص می کند که چه مفاهیمی باید اندازه گیری شود.

·        بررسیس شاخصهایی که برای متغیرهای مستقل مطرح شده اند.

·        فرضیه های تحقیق

شیوه های تجزیه و تحلیل داده ها

ب)انواع سئوالهای ممکن

درهر پرسشنامه ،سئوالات را می توان به شکلهای مختلف دسته بندی کرد،مانند:

·        پرسشهای شناسایی ،اطلاعاتی یا مشخصه ای (درباره سوابق،مشخصات و موقعیتها)

·        پرسشهای فعالیتی (اعمال و تجارب گذشته و حال)

·        پرسشهای مربوط به قصد و نیت (هدف و قصد از انجام اعمال)

·        پرسشهای دانشی ( میزان شناخت و دانش درباره موضوع)

·        پرسشهای گرایشی ،جهتی ،اعتقادی(اندازه گیری جهت گیری و گرایش)

·        پرسشهای ارزشیابی (از پاسخگو می خواهد مساله ای را ارزشیابی کند)

·        پرسشهای ساده (درمورد مفاهیم و متغیرهای ساده)

·        پرسشهای مرکب(درمورد مفاهیم و متغیرهای پیچیده)

·        پرسشهای بسته (پاسخگو باید فقط به موارد مطرح شده پاسخ دهد)

·        پرسشهای باز(بدون محدودیت پاسخ می دهند)

·        پرسشهای تلفیقی (مقولات مشخص ولی انتهای پرسش بازاست )

ج)ساختارنگارشی پرسشها

تنظیم یک پرسشنامه مناسب درگروتوجه به نکات زیراست:

1-پرهیزازسئوالهای نامفهوم و مبهم

محقق باید سئوالهای پرسشنامه را روشن،دقیق ابهام ارائه دهد. اولین ویژگی یک پرسشنامه خوب آن است که زبان قابل فهمی را بین محقق و پاسخ دهنده برقرارسازد. اگر پاسخ دهنده قادر به درک درست معانی سئوالها نباشد داده های حاصله از پرسشنامه معتبر نخواهد بود. دربرخی موارد ضرورت دارد واژگان تحصصی پرسشنامه دردستورالعمل تکمیل پرسشنامه توضیح داده شود تا پاسخ دهنده یا تعریف عملیاتی مورد استفاده در پرسشنامه آشنایی کامل بدست آورد.

مثال:(درباره استراتژیهای جدید مدیریتی درسازمان چه فکر می کنید؟)

طراح دراینجا فرض کرده است که پاسخگو آشنایی کامل با استراتژیهای سازمانی دارد،اما ممکن است دررابطه با سئوال ،پاسخ دهنده از خود بپرسد، کدام استراتژیهای مدیریتی منظور نظراست؟استراتژیهای جدید،ازچه تاریخی به بعداست ؟ و حتی ممکن است درک درستی از استراتژی نداشته و اعلام نکند وبدون دقت به سئوال پاسخ دهد .

2- پرهیزاز طرح سئوالات هدایت کننده

سئوالهای جهت دار پاسخ دهنده را به سمت و جهت خاصی هدایت کرده و بنابراین اطلاعات حاصله ازآنها دقیق نخواهد بود واعتبارپژوهش خدشه دار می شود.

مثال:(آیا شما سبک مدیریتی مشارکتی participative(S3)را ترجیح می دهید یا سبک تفویضی (S4)،که کارکنان درآن آزادی عمل بیشتری دارند؟)

3-بیان ساده پرسشها

از سئوالهای طولانی و پیچیده باید اجتناب کرد،این گونه سئوالها به دشواری قابل درک هستند لذا پاسخ دهنده وقت زیادی را باید صرف درک معانی آنها نماید، سئوالها باید به نحوی باشد که پاسخ دهنده آنها را به آسانی درک کند.

(تذکر : درجه پیچیدگی ، نسبی است وباید نکته فوق را با توجه به سطح درک افراد نمونه آماری و میزان تخصص آنها درنظر گرفت )

سئوال زیر دریک پرسشنامه برای سرپرستانی که تحصیلات زیر دیپلم داشتند مطرح شده است :

(نظرشما دررایطه با تاثیرات سیستم MRP 1 درتحول بخش بازاریابی چیست؟)

احتمال می رود تعداد زیادی از سرپرستان با اصطلاح مزبورآشنا نباشند.

4-ازسئوالهای چند وجهی که شامل چند سئوال دریک پرسش است اجتناب شود. این نوع سئوالها پاسخ دهنده را دریک زمان،دربرابر چند سئوال قرار می دهددر حالی که وی تنها امکان یک پاسخ را دارد. دراین نوع سئوال پاسخ دهنده ممکن است با جنیه ای از سئوال موفق ویا جنبه دیگر مخالف باشد .

مثال:(آیا مدیر سازمان قادر به ایجاد سیستم اطلاعاتی مدیریت (MIS)وبرقراری یک سیستم حسابداری صنعتی می باشد؟)

5-تاحد ممکن از ارائه سئوالهای منفی خود داری شود. پاسخ دهنده دربرابر سئوال منفی ممکن است به طور ناخودآگاه کلمات منفی را نادیده گرفته ویا متوجه آنها نشود. دراین حالت پاسخهای اوبا واقعیت مطابقت نخواهد داشت. درصورتی که پژوهشگر ناچار به استفاده از سئوالهای منفی باشد بهتر است که زیر کلمات منفی خط کشیده ویا این کلمات را باحروف درشت مشخص کند .

مثال(آیا شما با بکارگیری فرمهای جدید ارزیابی عملکرد موافق نیستید؟)

6-ازتنظیم سئوالهایی که آزمودنی پاسخ آنها را دردسترس ندارد خود داری شود.

7- از بیان سئوالهای مستقیم که موجب تحریک حساسیت آزمودنی شده ویا دروی ایجاد مقاومت می کند پرهیزشود.

د)انتخاب نوع سئوال:

موضوع دیگری که درطراحی پرسشنامه باید مورد توجه قرارگیرد انتخاب نوع پاسخ سئوال است ،پاسخ می تواند دو حالت کلی زیر داشته باشد ،انتخاب هریک از این حالتها یا ترکیبی از آنها به عوامل زیادی مانند محتوای سئوال ،انگیزه پاسخگو،شیوه اجراءنوع پاسخگویان ،دسترسی به کدگذاران ماهر،شیوه تحلیل و روش تحقیق .. دارد.

حالت اول: سئوالات باز

دراین حالت پاسخ سئوالات بصورت گزینه ای مطرح نشده است و پاسخگو بصورت تشریحی به سئوالات پاسخ نمی دهد مانند:

چرا رشته مدیریت را برای تحصیل انتخاب کرده اید؟

حالت دوم : سئوالات بسته

این سئوالات به گونه ای هستند که پژوهشگر برای هریک از آنها مجموعه ای از گزینه ها را (براساس مقیاس ها )ارایه می دهد تا پاسخ دهنده از میان آنها یکی را انتخاب کند . پاسخ دهنده این سئوالها را به سرعت درک کرده وبه آسانی آنها را پاسخ می دهد. از طرف دیگر هنگام استخراح داده ها می توان به سهولت آنها را مقوله بندی و تجزیه وتحلیل کرد.

مثال:

چرا رشته مدیریت را برای تحصیل انتخاب کرده اید؟

1-به خاطربازارکار خوب آن        2-به علت علاقه شخصی

3-به دلیل اجباروالدین                4-موارد 1و3

*به نظر شما می توان گفت که افزایش بهره وری سازمانها درگرو استفاده از

 فارغ التحصیلان رشته های گوناگون مدیریت است ؟

کاملا”مخالفم       مخالفم     نظری ندارم     موافقم     کاملا”موافقم

·        آیا شما بعد ازاتمام تحصیلات دبیرستان وارد دانشگاه شدید؟

بلی      خیر

 

 

2-مصاحبه(Interview)

مصاحبه شیوه ای از جمع آوری اطلاعات است که دز آن پژوهشگر با آزمودنی تماس مسقیم برقرار می کند واز این طریق طرح پرسشهای گوناگون به ارزیابی عمیق ادارک ها ،نگرشها ،علایق و باورهای او می پردازد.

انوع مصاحبه

مصاحبه رابه چند شیوه می توان انجام داد:

الف)مصاحبه ساختار یافته (برنامه ریزی شده )(Structured)

دراین نوع مصاحبه ،پژوهشگر از قبل سئوالهای مورد نظر را تنظیم کرده و درزمان مصاحبه آنها را دراختیار مصاحبه شوندگان قرار می دهد یا آنها را به طور منظم از مصاحبه شونده می پرسد.

ب)مصاحبه نیمه ساختار یافته (Semistructured)

دراین نوع مصاحبه، سئوالها از قبل تنظیم شده اند، اما به تناسب پاسخهایی که مصاحبه شونده ارایه می کند سئوالهای دیگران نیز ازسوی مصاحبه کننده مطرح می شود.

ج)مصاحبه ساختار نیافته (اکتشافی )(Unstructured)

دراین نوع مصاحبه، از قبل سئوالات مشخص و دقیقی تنظیم شده است اما فقط فضای کلی مصاحبه مشخص است و مصاحبه گرو مصاحبه شونده درگفتگو و تعامل متقابل موضوع بحث را دنبال می کنند.

چند نکته :

برای کارآیی هرچه بیشتر مصاحبه توجه به چند نکته زیر ضروری است :

·        ایجادجو دوستانه وجلوگیری از بوجود آمدن احساس بازرسی

·        تحریک توجه و علاقه مصاحبه گربه موضوع

·        ارایه تنظیم سئوالها

·        نشان ندادن عکس العمل به پاسخهای مصاحبه شونده

·        ارایه سئوالها به شیوه های متنوع

·        پرهیز از کلی گویی و یکنواختی

·        عدم هدایت مصاحبه به حوزه های  ناشناخته برای مصاحبه شونده

·        عدم اصرار به پاسخ دهنده

·        مدیریت زمان مصاحبه

·        دادن اطلاعات لازم به مصاحبه شونده برای آگاهی او به اهداف مصاحبه

مزایا:

– برقراری ارتیاط متقابل بین مصاحبه کننده و مصاحبه شونده

– انعطاف پذیری

–دریافت بازخور از سوی مصاحبه گر

– بکارگیری درمورد افراد کم سواد و بی سواد

– متناسب با افراد غیر مایل به ارایه پاسخ مکتوب به سئوالات

 

معایب:

–         زمان و هزینه زیاد

–         مشکل بودن استخراج ، سازماندهی و تلخیص و طبقه بندی داده ها

–         نیازبه مصاحبه گران ماهر

–         محدودیت تعمیم و گسترش داده های بدست آمده

3- مشاهده (Observation)

مشاهده عبارت است از فرآیند شناسایی ، ثبت ، نامگذاری ،مقایسه و تحلیل آنچه روی می دهد ، مانند مشاهده کارگران یک کارگاه درمطالعات زمان سنجی و حرکت سنجی نکته اساسی در انجام یک مشاهده ، تعریف دقیق و کامل آن چیزی است که مورد مشاهده قرار می گیرد.

ویژگیهای تعریف موضوع درمشاهده :

1- دربرگیرنده حداقل یک ملاک روشن و مشخص باشد تابه کمک آن بتوان حضور یا عدم حضور آن رفتار را تشخیص داد. این ملاکها می تواند براساس شکل ، اثرات ، علل ایجاد کننده ویا یک کنش خاص باشد.

2-هر واحد باید یک مقوله (همگن ) را تشکیل دهد.

3- بهتر است تعداد واحدهای مورد مشاهده را متعدد انتخاب نماییم.

4-محقق باید از مفاهیم عینی برای طبقه بندی استفاده کند.

5-هرواحد مورد مشاهده باید تعریف شده و مشخص باشد.

6-مشاهده گر باید تعداد محدودی از واحدهای رفتاری را که مربوط به هدفهای تحقیق هستند مورد مشاهده قرار دهد.

قبل از شروع مشاهده محقق باید درمورد چگونگی ثبت مشاهدات ، تصمیم بگیرد . برای ثبت مشاهده می توان از چهار روش ثبت فراوانی ، مدت ، فاصله میان دو رفتار ، و ثبت ترتیب ظهور رفتار استفاده کرد.

مزایا:

1- بالا بودن اعتبار اطلاعات بدست آمده به واسطه عینی بودن

2- سادگی در نظارت و بررسی صحت اطلاعات

3- دستیابی به اطلاعات زیاد در زمان کوتاه

معایب:

1-تاثیر مشاهده گر برروند عملکرد واقعی مشاهده شونده

2-تاثیر انتظارات مشاهده گر برمشاهده واقعیت

3-عدم امکان بکارگیری مشاهده درهرشرایط

4-بی توجهی به برخی نکات به واسطه گزارش نویسی مشاهده گر

4-بررسی مدارک و اسناد ( مراجعه به کتابخانه )

داده هایی که در تحقیق به کاربرده می شوند ممکن است ((اولیه))یا ((ثانویه )) باشند. ((داده های اولیه )) را محقق به صورت دست اول وبیشتر از طریق مشاهده پرسشنامه ومصاحبه بدست می آورد. ((داده های ثانویه )) از منابع دیگر وبه صورت گوناگون به دست می آیند. این داده ها پیش از آنکه پژوهشگر تحقیق را آغاز کند توسط دیگران جمع آوری و تولید شده بصورتهای گوناگون موجودند ،منابع این داده ها را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

 الف)داده های موجود در اسناد مرتبط با تحقیقات گذشته

گاه یک محقق می تواند داده های بدست آمده از تحقیقات پیشین را مبنای یک کار تحقیقی ، تازه قرار دهد و آنها را دریک سطح بالاتر تجزیه و تحلیل قرار دهد. این کار را معمولا”فراتحلیل (Meta Analysis)می نامند.

ب) آمارهای رسمی

داده هایی که توسط فرآیندهای محاسبات آماری دولتی تهیه شده و منتشر می شوند. مانند سرشماریها،آمارهای ثبت احوال، درآمد ملی ،آمارهای گوناگون سازمان برنامه و بودجه و مرکز آمار ایران.

ج)آمارهای غیر رسمی :

برخی براین باورند به علت جهت گیریهای خاص درآمارهای دولتی ،باید درتحقیقات به آماری غیر رسمی و غیر دولتی نیز توجه داشت.

د) مدارک و اسناد سازمانی:

درهر سازمانی مدارک و پرونده هایی وجود دارد که حاوی داده های مختلفی هستند که می توانند مبنای بررسیها قرارگیرند: مانند پرونده های کارگزینی ، اسناد حسابداری ، نقشه ها ، مدارک حاصل از مستند سازی ، مدارک مربوط به آمارهای تولید، مواد اولیه ، مدارک مربوط به زمان انجام کارها ، دفاتر گزارش عملکرد نوبتهای کاری.

 

ه)منابع علمی (کتابها،مجلات…)

روایی (Validity)و پایانی (Reliabity) :

پیش از اطمینان نهایی به ابزارهای اندازه گیری و بکارگیری آنها درمرحله اصلی جمع آوری داده ها ،ضرورت دارد که پژوهشگر از طریق علمی ،اطمینان نسبی لازم را نسبت به روا بودن بکارگیری ابزار مورد نظر و معتبر بودن آن پیدا کند.

الف)روائی (اعتبار ) :

مقصود از روایی آن است که آیا ابزار اندازه گیری می تواند خصیصه و ویژگی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه گیری کند یا خیر؟ موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیریهای نامناسب و ناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد.

اعتبار انواع گوناگونی دارد مانند:

1-صوری (براساس قضاوت افراد آگاه و مطلع )

2-محتوایی (توان سنجش میزان وجود اندازه صفت )

3-ملاکی (اثر بخشی یک ابزار در پیش بینی رفتار یک آزمودنی دریک موقعیت خاص)

4-سازه ای (سنجشگر اجزای متغیر به تناسب سهم هر قسمت درکل ساختار متغیر )

هر یک ازانواع اعتباری که شرح آنها گذشت به روش خاصی اندازه گیری می شوند.

چند تذکر :

الف)اعتبار نمی تواند با مفاهیم کلی مانند بسیار بالا وبسیار پایین بیان شود وباید برای اندازه گیری آن عددی ارایه گردد.

ب)بالابودن اعتبار ،مطلق نبوده و نسبی است و به موضوع و کاربرد بستگی دارد.

ج)گاه ازمیزان اعتبار می توان برای پیش بینی استفاده کرد.

د)بدلیل دخالت عوامل مختلف ،ضریب همبستگی واقعی نیست و از خطا برخوردار است .

ب)پایایی (Reliability) :

مقصود آن است که اگر ابزار اندازه گیری را دریک فاصله زمانی کوتاه چندین بار و به گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد. برای اندازه گیری پایایی از شاخصی به نام (( ضریب پایایی )) استفاده می کنیم و اندازه آن معمولا” بین صفر تایک تغییر می کند. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی یک ،معرف پایایی کامل است .

رابطه روایی و پایایی یک آزمون باید پایا باشد تا بتواند روا باشد و رابطه معکوس بین این دو ضروری نیست.

انوع ابزارها و پیش آزمون (Pre–  Test)

پیش آزمون یکی از مراحل فرآیند تحقیق علمی است که معمولا” پس از طراحی ابزار سنجش انجام می پذیرد. وقتی محقق ابزار سنجش را طراحی نمود،لازم است آن را به صورت آزمایشی به مورد اجرا گذارد. نتایج گردآوری شده بعد از اجرای مرحله پیش آزمون به محقق کمک می کند تا اصلاحات لازم را دربخشها و مراحل گوناگون تحقیق به عمل آورد،زیرا محقق می تواند براساس نتایج آزمایش مراحل بعدی کار را تا نتیجه گیری انجام دهد و ببنید چه اندازه روش کار و ابزار سنجش می تواند اهداف تحقیق را برآورده نماید، آیا نتایج حاصله قادر به ارزیابی فرضیه ها و پاسخگویی به سئوالات تحقیق می باشد. یا خیر و بالاخره اتخاذ این روش و تکیه براین ابزارها تاچه اندازه واقعیت مساله را می سنجد . اگر محقق دریابد که نتایج تحقیق آزمایشی پاسخگوی اهداف وی نمی باشد .واقعیت مساله را می سنجد . اگر محقق دریابد که نتایج تحقیق آزمایشی پاسخگوی اهداف وی نمی باشد باید نسبت به اصلاح و تغییر روشهای کار و ابزار کارگرفته شده اقدام کند واین کار را آنقدر ادامه دهد تا بالاخره روشها و ابزار سنجش از روایی و پایایی و تناسب لازم برخوردار شوند .

 فواید پیش آزمون عبارتند از :

1)آگاهی از صفات جامعه مورد مطالعه به ویژه زمانی که پارامترهای جامعه دراختیار نیست .

2)برآورد حجم نمونه

 3)اصلاح روش گردآوری اطلاعات

 4)اصلاح ابزار سنجش

 5)اصلاح روش استخراج،طبقه بندی و تجزیه و تحلیل

6) اطلاع از پاسخهای مورد انتظار

7)اصلاح روشهای مصاحبه و مشاهده

تعریف مفهومی :

در تعریف مفهومی محقق آنچه راکه هست باید بگوید و انجام دهد.

تعریف عملیاتی :

تعریفی که خود محقق انجام می دهد.

تفاوت این دو روش دراین است که درتعریف مفهومی ، محقق آنچه راکه هست باید عنوان کند اما درتعریف عملیاتی دستکاری انجام می شود.

 

متغیر چیست؟

متغیر کمیتی است که محقق آن را بنابر هدف تحقیق خود کنترل ، دستکاری یا مشاهده می کند ودربرخی مواقع متغیر نمادی است که اعداد یا ارزش هایی به آن منتسب می شود.

طبقه بندی متغیرها :

متغیر ها را می توان به شکلهای مختلف وبراساس معیارهای متفاوت تقسیم کرد . دربرخی از این دسته بندیها هم مشاهده می شود که به علت عدم امکان تطبیق مطلق انواع متغیرها وایجاد مرزهای مشخصی بین آنها طبقه بندی ایجاد می شود. دراینجا به طور مختصربه چند نمونه از متغیرهای اصلی اشاره می شود:

الف)متغیر وابسته:متغیری است که هدف محقق پیش بینی یا تشریح تغییرپذیری درآن است به عبارت دیگر متغیرهای وابسته خصایصی هستند که با وارد کردن  یا ازمیان برداشتن یا تغییر متغیرهای مستقل ظاهرمی شوند .از بین می روند یا تغییر می کنند.

ب) متغیر مستقل :متغیر مستقل یک ویژگی و خصوصیت است که بعد از انتخاب توسط محقق درآن دخالت یا دستکاری می شود و مقادیررا می پذیرد تا تاثیرش برروی متغیر وابسته مشاهده شود تغییر دریک متغیر مستقل و تغییرات قانونی درمتغیر وابسته بوجود می آمد لذا درهر آزمایش تجربی متغیر مستقل همان محرک می باشد.

مثال) تحقیقات بازاریابی نشان می دهند که ارائه یک محصول جدید بازار برقیمت سهام شرکت در بازار تاثیر دارد.

ج)متغیر تعدیل گر: گاه حضور یک متغیر سوم رابطه مورد انتظار اصلی واولیه بین متغیرهای مستقل و وابسته می دهد. بعبارت دیگر هرگاه رابطه بین متغیر مستقل و وابسته مشروط به متغیر دیگری شود آن متغیر سوم درواقع نقش تعدیل گر را ایفا می کند. متغیر تعدیل گر متغیری کمی و کیفی است که جهت و رابطه بین متغیرهای وابسته و مستقل را تحت تاثیر قرار می دهد .

مثال) کارآیی سازمانی مدیران بستگی به سبک مدیریت ومیزان تجربه کاری آنها دارد.

د)متغیر مداخله گر:متغیری است که محقق برای استناج از نحوه تاثیر متغیر وابسته و متغیر مستقل مورد نظر انجام می دهد. درواقع متغیر مداخله گر به منظورتوجیه و تبیین فرآیندهای ذهنی و درونی که مستقیما” مشاهده پذیرنیست استفاده می شود به سخن دیگر متغیر مداخله گرمتغیری است که فقط درذهن وجود دارد و نمی توان آنرا دید ،شنید ، احساس کرد اما می توان آنرا از روی رفتار استنباط نمود.

مثال) کارآیی مدیرانی که وظایف خود را براساس مقررات انجام می دهند بیش از مدیرانی است که توجه کمتری به مقررات دارند.

ارتباط بین متغیرها: پژوهشگر باید متغیرهای مورد نظر درپژوهش را عملیاتی سازد تا بتواند آنها را مطالعه کند واز طرفی نیر باید آنها را مفهومی سازد تا بتواند نتایج حاصل از پژوهش را تعمیم دهد .

فرآیند مفهوم سازی و عملیاتی کردن:

معمولا” ،پژوهشگردر انجام یک تحقیق گاهی از اندیشه ها به سراغ واقعیتها می رود و زمانی برعکس از واقعیتهابه سوی اندیشه ها رهسپار می شود.

محقق دارای یک وظیفه 2 جانبه است :

1- درمطالعات و تحقیقاتی که فرضیه های آنها مبتنی بریکی از تئوریهای رایج می باشد وظیفه محقق نزدیک کردن ذهنیات به عینیات است که عمدتا” شامل برپایی امکانات و شرایطی است که بوسیله آنها به آزمون و سنجش یک تئوری یا فرضیه های مرتبط برآن می پردازد ( یعنی تئوری را قابل سنجش و مشاهده می کند)

2-درتحقیقات اکتشافی وظیفه محقق از طریق مشاهده و اندازه گیری جزئیات تبدیل امور عینی ، ذهنی و نزدیک کردن تجارب به تفکرات و تئوریها می باشد. هریک از این 2 حرکت متضاد فرآیندهای خاصی خود را دارا هستند حرکت محقق از بالا به پایین یعنی از اندیشه ( تئوری ، فرضیه یا مفهوم) به مشاهده ( مشهود،متغیر با اندازه ) را اصطلاحا” عملیاتی کردن گویند.

الف) منظور از عملیاتی کردن قابل مشاهده ساختن یک تئوری و پیش بینی روش های اندازه گیری آن می باشد اگر مفهوم یک پدیده غیر قابل رویت باشد عملیاتی کردن معنای رویت نمودن و یافتن مصداقی عینی و واقعی برای مفهوم می باشد .پس عملیاتی کردن جنبه جایگزین سازی دارد یعنی پدیده ای را که دردنیای واقعی جایگزین اندیشه شود بدان امان متجلی شدن وجلوه گری بدهد.

ب)درمفهوم سازی محقق از تجارت و مشاهدات روزانه خود به طرف مفهوم ها گام  برمی دارد و سعی می کند از امور جزئی قانون یا تئوری سازد تا بدین وسیله بتواند امر جزئی مشابه را تحت نظم و کنترل خود درآورد. پس مفهوم سازی قابل فهم کردن، تدوین تنظیم مشهود یا سلسله از مشهودات به قصد نظریه پردازی می باشد.

تعریف مفهوم:

مفهوم بیانگر یک ویژگی یا پدیده ای خاص می باشد و تشکیل مفهوم راهی برای تعریف و توصیف واقعیت ها می باشد. درواقع هدف ازمفهوم ساده کردن ، امر تفکر است .

انواع مفاهیم:

1- مفاهیم تجربی: بیان کننده نمودهای قابل مشاهده می باشند از این رو تعاریف آنها براساس ایده های قابل مشاهده استوار است . این بدان معناست که ویژگی های آنها ملموس و واقعی می باشد یعنی تمام قسمت های مفاهیم ساخته شده باید قابل مشاهده باشند ماند میز، صندلی ، کتاب و ….

2- مفاهیم نظری : مفاهیمی هستند که از هرگونه شرایط زمانی و مکانی مستقلندوبه توصیف موجودیتهای غیر قابل مشاهده می پردازند عشق .. بطور کلی از مفاهیم نظری بعنوان وسایل تفکر استفاده می شود. درصورتیکه از مفاهیم تجربی ابزاری که از طریق آنها بعنوان ابزار تفکر استفاده می گردد.

ملاک های ارزشیابی مفاهیم نظری :

1-اهمیت و اعتبار تجربی:منظور این است که هریک از مفاهیم نظری باید پژوهشگر رابه سمت یک یا چند مفهوم تجربی راهنمایی کند. مفاهیم نظری از طریق مشاهده و اندازه گیری یک یا چند مفهوم تجربی که بوسیله مفاهیم نظری پیشنهاد می شود مورد آزمون قرار می گیرند.

2-سودمندی یا اثر بخشی :منظور از اثر بخشی تعداد ارتباط هایی است که یک مفهوم می تواند با مفاهیم دیگر داشته باشد . مفاهیم پسندیده و مطلوب باید با مفاهیم زیادی ارتباط داشته باشند و تعداد این ارتباط ها به حداکثر ممکن برسد که این عمل باعث می شود آزمون تجربی این ارتباط ها به مشاهدات بیشتری منجر گردد.

3-ثبات درونی : در توضیح مفاهیم نظری نباید تناقضی درونی وجود داشته باشد که این تناقض نه تنها در معنای مفاهیم بلکه د رتوضیح آنها نیز وجود داشته باشد. در واقع نباید یک مفهوم یکسان در مکانهای مختلف وبا معنای متفاوت بکار رود.

4- عملیات ریاضی :مقصود این است که آیا مفهوم قابل تبدیل شدن به کمیت است یا اینکه پژوهشگر درتوضیح آن از نمادهای ریاضی استفاده کند.

5- سادگی : یکی از ملاک هایی است که هم د رتوضیح مفاهیم نظری و هم در تعریف مفاهیم تجربی مورد نظر می باشد.

 

 

ملاک های ارزرشیابی مفاهیم تجربی:

1-پایایی مشاهده گرها:منظور این است که مشاهده کنندگان در گزارش از پدیده های یکسان توافق داشته بانشد یعنی اگر این توافق 80تا 90 درصد باشد کفایت می کند .

2- انتزاعی بودن: مقصود این است که مفاهیم تجربی با درنظر گرفتن محدودیتهای زمانی ومکانی یا هردوی آنها باید آغاز وپایانی داشته باشند.

3-ادراکی بودن: منظور اراین ملاک این است که مشاهده کننده با حداقل تلاشهایی که به منظور شناخت انجام می دهد مفهوم را درک کند.

4-ارتباط با برخی از مفاهیم نظری : منظور این است که بعد از مشاهده مفاهیم تجربی شخصی بتواند مفاهیم نظری همتا و مقابل آنرا پیدا کند.

5- سادگی :یک مفهوم زمانی ساده و روشن است که پژوهشگران بعد از مشاهده عینی آن درمعنای آن مفهوم توافق نظر داشته باشند.

کارکردها و نقش مفاهیم: یکی از کارکردهای مهم مفاهیم این است که اصولا” مفاهیم بنیاد ارتباط محسوب می شوند بدون مجموعه ای از مفاهیم که روی آنها توافق شده باشد ارتباط بین دانشمندان وپژوهشگران امری ناممکن است :

1- مفاهیم در حقیقت به عنوان پدیده ای تجربی مطرح نمی شوند ویک مفهوم به خودی خود یک پدیده نیست بلکه نمادی از یک پدیده است .

2- مفاهیم بنیانگر یک دور نما می باشد یعنی راهی برای مشاهده پدیده های تجربی از طریق مفهوم سازی می باشد.

3- مفاهیم وسایلی هستند که از طریق آنها عمل طبقه بندی و تعمیم صورت می گیرد .

4- مفاهیم بعنوان مولفه های تئوری عمل می کنند و به این ترتیب مولفه ها تبیین و پیش بینی می شوند.

سازه : محقق برای انجام فرآیند عملیاتی کردن و فرآیند مفهوم سازی به یک ابزار و وسیله خاصی احتیاج دارد تا به هدفش برسد که این ابزار سازه می باشد.بعضی ازمفاهیم را نمی توان به راحتی به پدیده هایی که این مفاهیم در مقابل آنها ایجاد شده اند ارتباط دارد مثلا” مفاهیمی مانند طرز فکر یادگیری و نقش انگیزه درواقع معنای این مفاهیم را نمی توان به آسانی با نشان دادن چیزهای خاص و افراد و رویدادهای معین به دیگران تفهیم نمود. لذا به این مفاهیم سازه گویند.

سازه به 2 طریق به کار می رود:

1-سازه مورد نظر از راه های مختلف به سازه های دیگر ارتباط پیدا می کند.

مثال: پیشرفت تحصیلی = استعداد

2- به گونه ای که بتوان سازه را مشاهده و اندازه گیری کرد مانند هوش .

فرآیند مفهوم سازی :                                           فرآیند عملیاتی کردن :

مفهوم           سطح یادگیری                                  مفهوم            انگیزه کارکنان

سازه                     هوش                                      سازه              استعداد

مشهود (متغیر)        نمره دانشجو                         مشهود (متغیر)     حقوق و دستمزد

جامعه و نمونه آماری :

جامعه آماری عبارت است ازمجموعه ای از افراد،اشیاءو .. (واحد) که حداقل دریک صفت مشترک باشند. معمولا” جامعه آماری را با N نمایش می دهند. (( نمونه عبارت است از مجموعه ای نشانه ها که ازیک قسمت ،یک گروه یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شود بطوریکه این مجموعه معرف کیفیات وویژگیهای آن قسمت ،گروه یا جامعه بزرگتر باشد )) و معمولا” آن را با nکوچک نشان می دهند.

انوع نمونه گیری

گفته شده که نمونه گیری فرآیندی است که طی آن تعدادی از واحدها به گونه ای برگزیده می شوند که معرف جامعه بزرگتر (جامعه آماری =N) که از آن انتخاب شده اند باشند ، این گزینش می تواند به سه گونه کلی صورت پذیرد :

الف) نمونه انباشته (Chunk)یا کومه ای (Iumpy)

این نوع نمونه ها از لحاظ علمی ارزش چندانی ندارد. زیرا دلیلی قاطع وجود ندارد که چنین نمونه ای معرف جامعه آماری باشد.

ب)نمونه نظری یا قضاوتی (Judgmental)

هرگاه بخشی از یک جامعه آماری ، براساس داوری و قضاوت افراد خاصی یا خود پژوهشگر برای بررسی انتخاب شوند، چنین نمونه ای یا قضاوتی نامیده می شود.

ج)نمونه گیری تصاوفی (Random)یا احتمالی (Probability)

روشی برای انتخاب بخشی از جامعه است به گونه ای که همه نمونه های ممکن برای انتخاب شدن احتمال یکسان داشته باشند .

نمونه گیری احتمالی دارای چهار نوع عمده است ، انتخاب هریک از آنها، به ماهیت مساله تحقیق، دردسترس بودن چارچوب مناسب نمونه گیری و به روشی که داده ها گردآوری می شود، بستگی دارد:

 

 

نمونه گیری تصادفی ساده (SRS)

برای انتخاب یک نمونه تصادفی ساده پنج مرحله وجود دارد:

1-   فهرست کامل نمونه گیری را تهیه کنید.

2-   از عدد یک شروع کرده وبه هرمورد،شماره ای مختصر به فرد بدهید.

3-   حجم نمونه لازم را تعیین کنید.

4-   از جدول اعداد تصادفی به اندازه حجم نمونه شماره هایی را برگزینید .

5-   مواردی را که با شماره هایی که به طور تصادفی برگزیده شده مطابقت دارد ، انتخاب کنید.

فقط زمانی از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده می کنیم که ؛

 چارچوب نمونه گیری مناسبی در اختیار داشته باشیم،

جمعیت از نظر جغرافیایی متمرکز باشند ، جمع آوری داده ها مستلزم مسافرت نباشد ،

با توجه به این شرایط استفاده از این روش مقرون به صرفه می باشد.

 نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای (MCS)

درنمونه گیری خوشه ای واحد اندازه گیری فرد نیست بلکه گروهی از افراد هستند که به صورت طبیعی شکل گرفته و گروه خود را تشکیل داده اند. نمونه گیری خوشه ای زمانی بکارمی رود که انتخاب گروهی از افراد امکانپذیر و آسانتر از انتخاب افراد دریک جامعه تعریف شده است . این روش برای به دست آوردن یک نمونه نهایی، مستلزم چندین مرحله نمونه گیری است ( همچنان که از نامش پیداست ) و بنابراین ، از این راه هزینه پرسشگری رابه حداقل می رساند .

روال اصلی کار این است که؛درمرحله اول نمونه ای از مناطق استخراج می شود، ابتدا، مناطق بزرگ انتخاب می شوند وسپس به تدریج ازمناطق کوچکتر درون مناطق بزرگتر ، نمونه گیری می شود سرانجام به یک نمونه از خانوارها می رسیم ازیکی از روشهای نمونه گیری برای انتخاب افرادی از درون خانوارها استفاده می کنیم.

حجم (اندازه ) نمونه :

موضوعی که اکثر پژوهشگران درتحقیق با آن روبرو هستند ، اندازه یا حجم لازم برای نمونه است ، دراین رابطه قانون کلی زیر وجود دارد:

((بزرگترین انداره ممکن نمونه ، مناسب است ))

اما دراکثر پژوهشها به دلیل وجود محدودیتهای منابع مالی ، انسانی و زمان ،نیاز به وجود فرمولهایی است که حداقل حجم نمونه ها را با آن بتوان مشخص ساخت . دردنباله برخی از حالتهای کلی تعیین حجم نمونه آورده شده است .

-برای یک گروه :

حجم نمونه برای یک گروه از طریق فرمول (1) محاسبه می شود، این فرمول با این فرض بیان شده است که خطای حدی با احتمال aبرابر مقدار معین می باشد.

a: واریانس صفت مورد اندازه گیری درجامعه است واز راه های زیر محاسبه می گردد.

 درمورد محاسبه a لازم به ذکر است که اگر محاسبه یا داده های جامعه اصلی صورت گیرد مخرج کسر برابر با N و اگر از داده های نمونه انجام شود، مخرج کسر برابر با (1-N)خواهد بود.

N:حجم جامعه        n:حجم نمونه                  جدول شماره (7-7-2) تعیین اندازه نمونه از روی اندازه جامعه

 عوامل موثر در تعیین اندازه نمونه

مساله تعیین حجم و اندازه گروه نمونه یکی از مسائل عمده ای است که هر محقق در تحقیق خود با آن مواجه می باشد . از نظر عقلی توصیه آن است که حجم نمونه تا حد امکان بزرگ انتخاب شود. زیرا اولا” ، در آن صورت یکسانی و شباهت میانگین و انحراف استاندارد گروه نمونه ( در صفت یا متغیر موردنظر) با میانگین و انحراف استاندارد جامعه مادر بیتشر است . ثانیا” حجم نمونه ارتباط بسیار نزدیکی با آزمون فرض پوچ H0 در تحقیق دارد. بدین ترتیب که هرچه اندازه گروه نمونه بزرگتر باشد، محقق با قاطعیت بیشتری فرض پوچ (H0) را که واقعا” نادرست است ، رد می کند. ویژه تر آنکه در تعیین حجم یا اندازه گروه نمونه عوامل گوناگونی دخیل می باشد. برخی از این عوامل عبارتست از :

الف : اهداف تحقیق

ب: روش تحقیق

ج: امکانات مالی و زمانی محقق

د: حجم جامعه مادر

ه: نحوه کنترل متغیرهای ناخواسته

و: میزان تاثیر پذیری متغیر وابسته از مستقل

ز:درصد خطا پذیری در نتایج

ح: ناهمگونی شدید متغیرها و عوامل مورد مطالعه درجامعه مادر

ط: میزان روایی وپایایی وسایل اندازه گیری متغیر وابسته